Hersenspinsels van een stervende

De Standaard, 22 juni 2018 (boeken)
 
Door Kathy Mathys
 
In juli 2017 stierf de Amerikaanse acteur, regisseur en toneelschrijver Sam Shepard aan de gevolgen van ALS. Hij was 73. Voor zijn dood werkte hij aan een novelle. Hij schreef met de hand en toen zijn gezondheid dat niet meer toeliet, nam hij fragmenten op met een recorder. Aan het eind kon hij enkel nog dicteren aan zijn familie.
Dat de schrijver van Bespieder van de eerste persoon in tijdnood zit, is voelbaar in het ritme van zijn proza. Shepard gebruikt korte zinnen. Hij beschrijft een man die voor medisch onderzoek naar de woestijn trekt. ‘Hij is degene die me vertelde dat er iets mis was’, schrijft ­Shepard over de dokter. ‘En ik zei, nou, ik weet dat er iets mis is.’
De zieke brengt zijn dagen door op de veranda. Hij voelt zich bespied, heeft het gevoel dat iemand iets over hem te weten wil komen dat hij zelf niet eens weet. Er zitten twee ik-vertellers in dit boek, de zieke en een bespieder die van op een afstand kijkt naar de patiënt. Hun hoofdstukken wisselen elkaar af. Je zou de bespieder kunnen zien als het alter ego van de zieke.

Beeldenstroom
Aan het eind kon Shepard enkel nog dicteren aan zijn familie
Zowel Annie Dillard als Joan Didion schreef over het belang van het landschap waarin een mens opgroeit. Die eerste plek laat levenslang sporen achter. Ook de zieke man in Shepards novelle overpeinst de oude plekken in zijn leven. Hij denkt aan de Californische boomgaarden, aan de stranden waar hij lang geleden kwam. In zinnelijke termen beschrijft hij de surfers met hun bermuda’s, hun glimmend haar.

De geest van de man werkt associatief. Veel van zijn gedachten gaan over zijn herkomst, over zijn zoon. De relatie tussen vaders en zonen en observeren en geobserveerd worden zijn thema’s die terugkeren in Shepards werk. Hij schrijft beeldend over mensen en dingen. Hij ziet de handen van zijn zoon voor zich, hoe ze stenen bewerkten. Soms spreekt de verteller de zoon zelfs aan. Er zijn dingen die je niet over me weet, klinkt het dan. De vader heeft nooit gesproken over zijn leven tijdens de jaren 70; hij noemt dat tijdperk ‘vertroebeld’.

Shepard stuurt aan op een geheim in het verleden, maar uiteindelijk dooft die piste uit, net als de geest van de verteller. Het best lees je deze novelle als een verzameling losse hersenspinsels van een stervende. Er staan prachtige miniverhalen in dit boek, zoals dat van de broers die een kliniek beginnen in Minnesota.
​
Het geheel is elliptisch, fragmentarisch. De pogingen van de verteller om in zijn hoofd het leven nog een keer ten volle te verkennen zijn aangrijpend.

​http://www.standaard.be/cnt/dmf20180622_03575373