Recensie in Zuca Magazine

Lotgevallen – Nara Vidal 
13 januari 2021 
Recensies Door Marilyn Suy

​“Wat zal er van ons terechtkomen, Mariava? Als vrouw geboren worden is de ergste straf in de wereld. Ze doen met ons wat ze willen.”
​
Dit zijn de woorden van Margareth Cunningham, een Ierse jonge vrouw die begin 19e eeuw samen met haar familie naar Brazilië emigreert en de hoofdpersoon is van de roman ‘Lotgevallen’ (Sorte) van de Braziliaanse schrijfster Nara Vidal. In deze roman, of misschien beter ‘novelle’ want het boek telt amper 100 bladzijden, wordt het mensonterende lot van twee vrouwen in het 19e-eeuwse Brazilië beschreven. Hun leven wordt gekenmerkt door armoede, opoffering, geweld, verkrachting en vernedering. 

​Door mislukte oogsten werd een groot deel van de Ierse bevolking in de periode 1800-1850 getroffen door honger en ellende. Zo ook Margareth en haar familie. Het gezin, bestaande uit vier dochters en twee zonen, vertrekt in 1827 onder leiding van de tirannieke en drankzuchtige invalide vader naar Brazilië, waar veel Ierse migranten een beter leven hopen op te bouwen. 
“We waren er allemaal slecht aan toe vanwege de armoede en omdat we allemaal vrouwen waren. Alleen een man zou ons uit onze ellende verlossen. Of mij, zoals zou blijken, een akelig leven bezorgen waar maar nooit een einde aan wilde komen.”
Het gezin Cunningham heeft een rooskleurig beeld van het verre Brazilië, waarvan de naam – Brasil – doet denken aan het mythische eiland Hy-Brasil voor de Ierse westkust, dat altijd in mist gehuld is en slechts eens in de zeven jaar te zien zou zijn. De legende over dit spookeiland, waar gigantische smaragden te vinden zouden zijn en kinderen met betoverde ogen zouden wonen, speelt een belangrijke rol in dit boek als een sprookje dat troost biedt in barre tijden.

“In mijn hoofd bleef ik het verhaal van Hy-Brasil herhalen. Alsof ik het aan Martha vertelde, probeerde ik de details te beschrijven van het eiland dat maar eens in de zeven jaar bestond. Van het eiland dat een verzinsel was. Van de smaragden, de harde rotsen, de schipbreukelingen, de groene en grijze ogen die we zo nu en dan zagen en die bevestigden dat er wonderen plaatsvonden, en onverklaarbare zaken.”

Tijdens de ruim 40 dagen durende bootreis verliest Margareth haar moeder, die overlijdt aan een mysterieuze ziekte, en raakt ze zwanger van een Ierse arts, die ze meteen na aankomst uit het oog verliest. Eenmaal in Rio de Janeiro aangekomen blijkt er weinig te kloppen van het fraaie beeld dat van het beloofde land Brazilië was geschetst: de mannen worden gedwongen om mee te vechten in de oorlog tussen Argentinië en Brazilië en de zussen Cunningham moeten aan de slag bij een rijke Portugese boer in Catete, waar vernedering en geweld op de loer liggen. Margareth raakt bevriend met Mariava, een zwarte slavin die ook op de boerderij werkt en geregeld wordt lastiggevallen door de heer des huizes van wie ze inmiddels een kind verwacht. Ook Mariava leidt een ellendig bestaan. Margareth wordt verbannen naar een klooster buiten de stad, waar katholieke nonnen zich ontfermen over “gevallen vrouwen”. Zodra de vrouwen zijn bevallen, wordt hun kind door de nonnen schaamteloos verkocht aan rijke, kinderloze stellen, een praktijk die tot ver in de 20e eeuw heeft standgehouden.

“Elke maand kwamen en gingen er meisjes in dat huis van schaamte. We arriveerden in het geniep en verdwenen spoorloos. We arriveerden als aankomende moeders en vertrokken zonder kinderen.”

‘Lotgevallen’ is een rauw boek dat geen doekjes windt om het onrecht en geweld dat de vrouwelijke hoofdpersonen moeten ondergaan. De enige positieve noot is de solidariteit tussen de vrouwen, waardoor het verhaal toch nog een verrassende wending krijgt. Het is jammer dat de schrijfster de lotgevallen van haar personages en de ontwikkeling van hun karakters niet wat meer heeft uitgediept, en dat ze de historische context niet zorgvuldiger heeft beschreven. Dat was de diepgang van het boek ten goede gekomen. Niettemin heeft Nara Vidal de vinger op een zere plek gelegd: de erbarmelijke omstandigheden waarin zowel blanke als zwarte vrouwen begin 19e eeuw in Brazilië leefden en de onderdrukking door de katholieke kerk op zowel het Zuid-Amerikaanse continent als in Ierland. Hopelijk wordt dit thema door deze of een andere auteur nog eens opgepakt en verder uitgewerkt. De vele vrouwen in de geschiedenis die hetzelfde trieste lot beschoren was als Margareth en Mariava verdienen dat.
​
Nara Vidal (1974, Guarani, Minas Gerais) studeerde letterkunde aan de Universidade Federal do Rio de Janeiro en woont sinds 2001 in Europa, momenteel in Londen. Ze schrijft korte verhalen en boeken voor kinderen. ‘Sorte’ is haar eerste roman, waarvoor ze in 2019 de Prêmio Oceanos ontving.