Wie is Joaquim Amat-Piniella?

​Joaquim Amat-Piniella was op jonge leeftijd al actief in het culturele en leven van zijn woonplaats Manresa. Hij publiceerde in het avantgardistische tijdschrift Ara (‘Nu’) en in het dagblad El Dia (‘De Dag’), de spreekbuis van Esquerra Republicana de Catalunya (Republikeins Links van Catalonië). In 1932 werd hij de persoonlijke secretaris van Francesc Marcet, burgemeester van Manresa. Nadat in 1934 de Republiek van Catalonië was uitgeroepen, werd Amat-Piniella drie maanden vastgezet in de Modelgevangenis van Barcelona. Toen in 1936 de Burgeroorlog uitbrak, staakte Amat-Piniella zijn rechtenstudie en trad als vrijwilliger in dienst van het leger van de Republiek. Als luitenant van de artillerie vocht hij aan de fronten van Aragon, Valencia en Andalusië. In 1939, kort voor zijn vlucht naar Frankrijk, trouwde hij met de onderwijzeres Maria Llaveries. In 1946 kregen ze een zoon, Marcel. Tot groot verdriet van haar echtgenoot kwam Maria in 1949 te overlijden.

​​Samen met vele duizenden Catalanen steekt Amat-Piniella aan het einde van de Burgeroorlog de Franse grens over, op de vlucht voor de franquistische repressie. In Frankrijk wordt hij geïnterneerd in een kamp en verricht hij na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog hand-en-spandiensten ​voor het Franse leger. In juni 1940 wordt hij gevangengenomen door het Duitse leger en enige maanden later gedeporteerd naar het concentratiekamp Mauthausen, waar hij een aantal Catalaanse vrienden en kennissen zal terugzien. In 1943 en 1944 verblijft hij in kleinere kampen in de buurt van Mauthausen, waar het leven iets minder zwaar is. In de jaren dat hij in het kamp zat, schreef hij gedichten die hij met gevaar voor eigen leven verstopte in zijn kleren en die in 1990 werden uitgegeven in de bundel Les llunyanies: poemes d’exili (1940-1946) (‘De verten: gedichten in ballingschap’).
​
​​Na zijn bevrijding vestigt Amat zich in Sant Julià de Lòria in Andorra, waar hij in 1945 en 1946 werkt aan K.L. Reich, ontegenzeglijk zijn hoofdwerk, dat evenwel pas in 1963 zal verschijnen, eerst in het Spaans bij de uitgeverij Seix Barral, vertaald door de schrijver zelf met behulp van collega-schrijver Baltasar Porcel, en kort daarna het Catalaanse origineel bij de uitgeverij El Club dels Novel·listes, die geleid werd door Joan Sales, die een ander hoogtepunt van de Catalaanse letteren op zijn naam heeft staan: Ongewisse glorie. Samen met enige lotgenoten richt Amat-Piniella in 1962 het clandestiene Vriendengenootschap van Mauthausen op, dat in 1978 gelegaliseerd zou worden.

​De grote ambitie van Amat-Piniella bij het schrijven van K.L. Reich is de ontleding van een fenomeen dat hij l’esperit del camp noemt, de geest, ziel, essentie van het kamp, een soort moreel nulpunt, waarnaar alle kampbewoners, bewakers en geïnterneerden, voortdurend dreigen af te zakken. Het prototype van immoralisme is Ernest, die zich moeiteloos laat afzakken naar dit nulpunt en gretig heult met de Duitsers in ruil voor privileges. Zijn tegenhanger is Francesc, die sterft als een held. De rest van de personages beweegt zich voor het merendeel tussen deze twee tegenpolen, in wat Primo Levi zo treffend de ‘grijze zone’ heeft genoemd. Op de eerste plaats natuurlijk Emili, het centrale personage van K.L. Reich. Amat heeft hem gemodelleerd naar een vriend van hem, de striptekenaar Josep Arnal, maar tegelijkertijd gebruikt hij Emili als spreekbuis van zijn eigen opvattingen en gevoelens. Amat was een bescheiden mens, die niet graag over zichzelf sprak, en daardoor werkt deze literaire maskerade uitstekend: Amat-Piniella voelt zich vrij om al zijn twijfels, scepsis, edelmoedigheid maar ook op zijn tijd kleingeestigheid te spuien via dit personage. Een ander interessant personage, met lichte en duistere zijden, is August, wat niet voor niets de naam van een keizer en een clown is. Enerzijds weet hij met zijn vele talenten en zijn onverschrokkenheid het lot van de Spanjaarden in het kamp te verbeteren, anderzijds is hij een sluwe zelfaanbidder. Als anarchist is hij de tegenpool van de stramme communist Rubio, die als barbier van de kampcommandant Hans Gupper een bevoorrechte positie heeft, die hij gebruikt om de vlam van het communistische verzet levend te houden. Gupper verzinnebeeldt de banale verdorvenheid van veel nazi’s, die in het Derde Rijk hun kans schoon zagen om op te klimmen tot leidinggevende functies, ondanks hun nederige maatschappelijke positie. Tegenover hem staat Werner, de Duitse tegenhanger van Francesc, en het prototype van de beschaafde Duitser die walgt van de nazi’s.

Dit procédé, waarbij we deelgenoot worden gemaakt van de lotgevallen van een reeks slachtoffers en beulen van het concentratiekamp, werkt fantastisch. K.L. Reich is een prachtige en spannende roman. Het is natuurlijk bekend hoe het met het kamp Mauthausen is afgelopen, maar het blijft voortdurend spannend wie van de romanpersonages de eindstreep haalt, in moreel en in fysiek opzicht, en niet ten onder gaat aan de kampgeest. De neutrale, onopgesmukte stijl zet de gruwelen van het naziregime in een schril en ongenadig licht.