Nieuwe roman van Joaquim Amat-Piniella: K.L. Reich

Deze aangrijpende roman vertelt het verhaal van de Spanjaarden die twee keer achter elkaar een gruwelijk lot trof. Eerst werden ze na een bloedige burgeroorlog uit hun land verdreven naar het buurland Frankrijk, waar ze niet bepaald met open armen werden ontvangen. Vervolgens werden ze na de bezetting van Frankrijk door de Duitse nazi’s in concentratiekampen geïnterneerd als stateloze politieke gevangenen.

In K.L. Reich volgen we de Catalanen Emili en Francesc, die in de Spaanse Burgeroorlog aan de kant van de Republikeinen hebben gevochten en in Frankrijk voor het Franse leger hebben gewerkt. Ze worden gearresteerd door de nazi’s en naar kamp Mauthausen gedeporteerd, samen met vele andere Spaanse politieke gevangenen. Emili, het alter ego van de schrijver, overleeft door pornografische tekeningen te maken voor de SS. Door zijn ogen zien we hoe de kampen werken: het corrupte netwerk van de kapo’s, de statusverschillen onder de gevangenen, het diabolische uitroeiingssysteem van de nazi’s, de systematische ondervoeding… Ondanks deze mensonterende omstandigheden proberen de Spanjaarden in kamp Mauthausen zich te organiseren in een verzetsbeweging die als voornaamste doel heeft de gruwelen van het concentratiekamp te overleven en zich te wapenen tegen de ‘kampgeest’, het morele nulpunt van het naziconcentratiekampsysteem waarnaar de gevangenen voortdurend dreigen af te zakken.

De Catalaanse schrijver en politicus Joaquim Amat-Piniella (Manresa, 1913 – l'Hospitalet de Llobregat, 1974) schreef K.L. Reich op basis van zijn ervaringen als gevangene gedurende bijna vijf jaar in diverse naziconcentratiekampen. De roman biedt een uniek inzicht in de psychologie van de uit Spanje afkomstige politieke gedeporteerden in de concentratiekampen van nazi-Duitsland. Hoewel K.L. Reich meteen na zijn bevrijding tot stand kwam, verscheen de eerste editie pas in 1963.
​Er zijn talloze boeken geschreven over concentratiekampen en de verschrikkingen van het naziregime. Daarom rijst wellicht de vraag waarom er nog een werk in Nederlandse vertaling aan moet worden toegevoegd. Op de eerste plaats vanwege het perspectief. Er is in Zuid-Europa relatief weinig geschreven over dit thema. Er zijn natuurlijk een paar belangrijke schrijvers, zoals Jorge Semprún en Primo Levi, maar Joaquim Amat-Piniella onderscheidt zich voldoende van deze twee meesters om hem te mogen beschouwen als een interessante aanvulling.

​Op de tweede plaats is de vorm die Amat kiest markant: een roman met een extradiëgetische verteller. Gegeven het thema zou men verwachten dat de verteller zichzelf opvoert als personage en verslag doet van gebeurtenissen waarbij hij/zij direct betrokken is. 

In de meeste boeken over concentratiekampen en de naziterreur wordt er belang aan gehecht de lezer ervan te doordringen dat de beschreven feiten daadwerkelijk hebben plaatsgevonden. En deze ambitie lijkt niet te stroken met fictie. Om de gruwelen van het naziregime over te brengen op een publiek dat ze niet aan den lijve heeft ondervonden, lijken er slechts twee wegen open te staan: hoogst persoonlijke lyriek of een ‘objectief’ relaas in de vorm van memoires, essays, geschiedschrijving... Maar Amat kiest ervoor zijn ervaringen te fictionaliseren in een roman, een bij uitstek ‘onbetrouwbaar’ genre. En dan ook nog met een verteller die in het hoofd kan kijken van allerlei personages, onder wie slachtoffers én beulen. Amat is ervan overtuigd dat de romanvorm waarheidsgetrouwer is dan een objectief verslag, zoals hij schrijft in zijn ‘Aantekening van de schrijver’: ‘We hebben de voorkeur gegeven aan de romanvorm omdat die ons trouwer leek aan de intieme waarheid van ons die dit avontuur beleefd hebben. Na alles wat er geschreven is over de kampen met de kille eloquentie van de cijfers en van de journalistieke reportages, menen wij dat we middels de weergave van het leven van een aantal al dan niet bestaande personages een juister en levendiger beeld kunnen geven dan wanneer we ons beperken tot een objectieve beschrijving.’

Na de tekst van de roman is een uitgebreid nawoord van Marta Marín-Dòmine toegevoegd. Zij is een expert in exilliteratuur en heeft een paar jaar geleden een boek geschreven over haar vader, die evenals Joaquim Amat-Piniella aan het einde van de Burgeroorlog naar Frankrijk is gevlucht. Het nawoord wordt gevolgd door de brieven tussen Amat en zijn uitgever Joan Sales, en de bevindingen van de franquistische censuur met betrekking tot K.L. Reich.







​K.L. Reich, Joaquim Amat-Piniella l vertaling Frans Oosterholt l hardcover l 336 pagina's l ISBN 9789491737848 l €24,95