RECENSIE in De Standaard: 'Kinderspel bij het IJzeren Gordijn'

Ilmar Taska vertelt hoe de KGB kinderen inzette als spion en schreef een lichtvoetige roman over een tragisch onderwerp. 

​Door Karen Billiet

De Pobeda werd voorgesteld op 9 mei 1945, de dag waarop nazi-Duitsland zich overgaf aan de Sovjet-Unie. De eerste Sovjet-Russische auto belichaamde de betere tijden die op komst waren. Gestroomlijnd, comfortabel en met technische snufjes stak hij de Amerikaanse voorbeelden naar de kroon.

In de roman Pobeda 1946 van de Est Ilmar Taska krijgt de auto een sinistere rol. Het boek speelt zich af in Talinn in 1946, een periode waarin de Baltische landen geannexeerd worden door de Sovjet-Unie. Met een gloednieuwe Pobeda wint een geheim agent van de Sovjets het vertrouwen van een zesjarige jongen. Die vrolijke meneer in zijn beige slee boezemt hem zoveel vertrouwen in dat hij zijn grootste geheim verklapt: zijn vader leeft ondergedoken. Als verzetsman streed hij voor de onafhankelijkheid van Estland.
In wat hem wordt voorgespiegeld als een spannend spel bespioneert de jongen eerst zijn moeder en vervolgens zijn tante Johanna voor de staatsveiligheid. Johanna is operazangeres en loopt in de kijker door haar correspondentie met BBC-nieuwslezer Alan. Terwijl het IJzeren Gordijn over Europa neerdaalt, doet Alan verwoede pogingen om haar te helpen ontsnappen.

Filmisch
Taska vertelt het verhaal vol tragische wendingen op lichtvoetige toon. De onschuldige kinderogen contrasteren met de complexe situatie waarin de volwassenen zich bevinden. Meer dan eens waagt hij een komische noot, zonder dat het smakeloos wordt. Op een bepaald moment verzet Johanna zich tegen de inkwartiering van arbeidsmigranten in haar woning. Niemand zal haar dagelijkse stemoefeningen kunnen verdragen, beweert ze. Waarop een ambtenaar droogjes antwoordt: ‘De Sovjetmens kan zware ontberingen aan.’
Het schrijven van romans is een late roeping voor Taska, die 67 is. Hij had er al een carrière in de filmwereld opzitten. Dat verleden laat zich voelen in zijn schrijfstijl. Hij vertelt het verhaal rechttoe rechtaan, met snel wisselende scènes en camerastandpunten. Hij zet maximaal in op sfeerschepping. De Londense straten waarin Alan zich voortbeweegt hangen vol mist, en mannen spreken er elkaar aan als ‘old chap’.

Taska verkent ook de innerlijke wereld van zijn personages met goedgemikte beelden. Zo heeft iemand een hoofd vol koortsachtige gedachten, die rondkruipen als mieren. Moskou voelt als een stad waarin angst een bestanddeel van de zuurstof is.

Een enkele keer legt Taska te nadrukkelijk de link met vandaag. Dat een KGB-agent in 1946 droomt van een toekomst waarin kinderen hun geheimen aan kleine beeldschermen toevertrouwen, ligt er vingerdik op. Niettemin is Pobeda 1946 een sfeervol en toegankelijk boek, dat de nationale trauma’s van Estland blootlegt.
 ​