De nieuwe tijd, net wat u zegt

Recencsie Lex Bijlsma | Tzum 
Auteur Gerrit Brand – De Amerikaan

​Eeuwenlang verandert er niets. De boer ploegt het land, de molenaar maalt het graan, de veldwachter poetst zijn sabel. En dan opeens wordt alles anders. Dat hoeft niet gepaard te gaan met het afhakken van aristocratische hoofden: soms blijkt iedereen tegelijk, zonder aanwijsbare aanleiding, andere denkbeelden te koesteren. In Nederland gebeurde zoiets aan het eind van de jaren zestig, en daar gaat de roman De Amerikaan van Gerrit Brand over.

Het boek is uitstekend geschikt om voor jonge lezers een beeld te schetsen van de wereld waarin de babyboomers volwassen werden. Werkelijk alle ontwikkelingen waarmee we die tijd associëren komen voorbij. Afgezaagde clichés, dat wel, maar wat wil je? Over de zeventiende eeuw kun je ook moeilijk schrijven zonder de Tachtigjarige Oorlog of de VOC ter sprake te brengen.

De handeling van de roman speelt zich af in een dorpje waarlangs een snelweg wordt aangelegd. Ten behoeve van het tracé worden boerderijen afgebroken en moet de vaart worden gedempt. Die ontwikkeling wordt van harte toegejuicht door de corrupte burgemeester, die tegen ruime betaling aan de leiband loopt van een kongsi van plaatselijke ondernemers. Het verzet wordt natuurlijk geleid door de nieuwe, langharige onderwijzer, die een aksiegroep tot behoud van de vaart opricht. Samen met de zoon van de burgemeester neemt hij het intiatief tot een jongerensoos. Vanuit de kring der ondernemers wordt de nieuwe tijd luister bijgezet door het openen van een seksclub in een verbouwde boerderij, waarvan de bewoner naar het bejaardenhuis is afgevoerd.

Te midden van de caleidoscopische gebeurtenissen heeft misschien boer Gerard van Zandt het meeste weg van een hoofdfiguur. Gerard raakt verbitterd doordat de dominee bij de begrafenis van zijn vader, die in de vaart is verdronken, luidkeels tegen zelfdoding preekt. Zo komt ook Gerard los van oude vormen en gedachten: hij legt het aan met Carmen van het woonwagenkamp, ondanks haar waarschuwing dat haar broers wraak nemen op ieder die haar aanraakt. Intussen koopt Gerard van hen wel de Amerikaan uit de titel: een Chevrolet Camaro 1967 met slinks verborgen roestplekken. Al deze ontwikkelingen culmineren in een schietpartij en een grote brand in de seksclub. Het lot van Carmen blijft daarbij onduidelijk, maar Gerard wordt gered door de degelijke Bertha, die hem niet meer loslaat. Doek.

Niet alleen wordt in de (wel aangenaam leesbare) vertelling geen enkel jaren-zestig-cliché overgeslagen, ook de vormgeving van het omslag is helemaal in stijl. Kleurgebruik, lettertypen en afbeeldingen dragen nadrukkelijk het levensgevoel van de Swinging Sixties uit. Veel meer dan de boeken die echt in die tijd zijn verschenen, eigenlijk.

Lex Bijlsma

Gerrit Brand – De Amerikaan. Nobelman, Groningen. 236 blz. € 21,95.