Recensie Die Vanbinnen in NRC, 27 augustus 20 door Rob van Essen.
Een bekende acteur kijkt terug op zijn leven (●●●●) Sam Shepard In schetsen, herinneringen, impressies en droomverslagen kijkt de verteller, de acteur, aan het eind van zijn leven met milde verwondering terug. Wie het boek openslaat, moet even door de mythe heen. Een roman van Sam Shepard met een voorwoord van Patti Smith – daarin komt veel gelauwerde en serieuze Amerikaanse kunst samen. Het is alsof je als lezer door een zwaargewicht wordt uitgenodigd voor een potje boksen. Niet wegrennen, het wordt uiteindelijk een verrassend serene ontmoeting. Je moet ook even door de titel heen. De dubbele titel, The One Inside/Die Vanbinnen, doet vermoeden dat je een tweetalige uitgave in handen hebt. Dat is niet zo. Je begrijpt de uitgever; die Nederlandse titel zou in z’n eentje niet meteen duidelijk zijn (ook door die hoofdletters; Vanbinnen, is dat een naam?), maar verzin dan een betere. Als je bekroond toneelschrijver en acteur Shepard in een politie line-up zou moeten plaatsen, zou je hem onderbrengen in een rij zwijgzame mannen met getekende gezichten die hun ogen dichtknijpen tegen de felle zon en de woestijnwind. Je zou meteen weten wie hij is: hij zou degene zijn die dat image ondergraaft en uitbeent en heden en verleden door elkaar laat lopen. Zoals hij dat ook doet in dit boek, dat uitkwam in 2017, het jaar waarin hij op 73-jarige leeftijd stierf. Die Vanbinnen is een verzameling schetsen, herinneringen, impressies, droomverslagen, met als bindend element een verteller die tegen het einde van zijn leven terugblikt en om zich heen kijkt. Die verteller heeft veel gemeen met Shepard zelf. Zijn vader was, net als die van Shepard, in de Tweede Wereldoorlog piloot van een bommenwerper, zijn huwelijk is gestrand, en uit een passage waarin de verteller zich op een filmset bevindt, valt af te leiden dat het gaat om de in 2013 uitgekomen film August: Osage County, waarin Shepard een rol speelde. Rauw en wreed Op die filmset verschijnt de bijna zeventigjarige verteller met een meisje van twintig, wat voor enige verbazing zorgt. Zij is het Chantage Meisje, dat in een eerdere passage tot afgrijzen van de verteller verklaarde dat ze een boek wil maken van al hun opgenomen telefoongesprekken. (‘Ze zijn prachtig! Je hebt door de jaren heen prachtige dingen gezegd.’ ‘Nee, echt niet. Ik heb helemaal niets moois gezegd! Niets van wat ik gezegd heb is van enig belang.’) Alles loopt door elkaar in dit boek, heden, verleden, herinneringen, verhalen, dromen, natuurbeschrijvingen. De verteller is betrokken en begaan maar kijkt toch ook met milde verwondering naar alles en iedereen om hem heen. Hij heeft lang geleefd. ‘Er is een hoop dat me deze dagen ontgaat,’ zegt hij tegen zichzelf wanneer hij nadenkt over het Chantage Meisje en zijn weggelopen honden. Die Vanbinnen is geen afgewogen verslag van iemand die de balans opmaakt, eerder het relaas van een oude, vermoeide man die in slaap valt terwijl hij naar de film van zijn leven kijkt, en zo nu en dan ontwaakt en verwoordt wat hij ziet, zonder zich druk te maken over wat echt gebeurd is en wat niet. Alles is echt, op een poëtische, rauwe manier, in een bij tijden wreed Amerikaans landschap. Hij beschrijft het rustig, bijna teder. Overal verschijnen verbanden, alles resoneert met elkaar, en daarom is dit een boek om in één zitting uit te lezen. Recensie Die Vanbinnen op Tzum, 27/8/20 door Hans van der HeijdeDe kunst van het suggereren
Nadat uitgeverij Nobelman eerst Sam Shepards (1943 – 2017) laatste prozatekst, Bespieder van de eerste persoon, in vertaling uitbracht, volgt nu zijn voorlaatste, de fascinerende roman The One Inside|Die Vanbinnen. Auteur van talloze toneelstukken en filmscenario’s, regisseur, cineast, succesvol (film-)acteur in onder meer de rol van Chuck Yeager, befaamd testpiloot, in The Right Stuff, schrijver van romans en verhalen, drummer in een rockband en op de banjo begeleider van Patti Smith: Shepard kon het allemaal en goed bovendien. Een toneelstuk of film moet niet vertellen maar tonen: wat je ziet en hoort moet genoeg suggestieve kracht bezitten om tot vertelling te worden en tot interpretatie te dwingen. Dat beginsel paste Shepard ook toe in de roman Die Vanbinnen. In veelal korte scènes geeft hij in een stijl zonder enige opsmuk herinneringen en zorgelijke gedachten weer van de ik-figuur, een oude man. Herinneringen aan zijn jeugd en aan zijn carrière als filmheld en zorgelijke gedachten aan de jonge vrouw met wie hij een onduidelijke relatie heeft of had en die van plan is al haar gesprekken met hem te boekstaven. Soms haalt hij werkelijkheid en filmscènes door elkaar, misschien omdat in zijn halfslaap dromen het stuur van zijn bewustzijn overnemen. Zijn jeugdherinneringen draaien als elektronen om een kern, die Felicity heet. Felicity was een meisje van amper vijftien, met wie zijn vader een schaamteloze, want niet voor de blikken van zijn dertien-, veertienjarige zoon verborgen gehouden, heftige erotische relatie onderhield. Wilde de zoon met Felicity wat zijn vader en zij deden? Natuurlijk. En natuurlijk heeft ze dat gemerkt, hoezeer hij ook probeerde dat niet te laten merken. Nu, ruim vijftig jaar later, kan hij zich heel goed herinneren hoe ze zich ineens over hem heen vlijde, gewoon op de vloer van het huis, en hij een uitzinnige vrijpartij met haar beleefde, maar van wat daar direct aan voorafging weet hij niets meer. Kort daarna verdwijnt ze, een verdwijning met een tragische afloop. Ook zijn vader verdwijnt, bang gearresteerd te worden wegens ontucht met een minderjarige. Is hij Felicity tegen beter weten in blijven zoeken, hopend haar te herkennen in een van de meisjes die als groupies rondhingen op de feesten van de filmsterren? Misschien, maar drugs en alcohol hebben te veel mist in zijn geheugen opgetrokken. Eenmaal acteur op leeftijd, met bijpassende rollen, kopieert hij zijn vader, zich niet bekommerend om sarcastische grappen achter zijn rug om over jonge meisjes en veertig jaar oudere acteurs die moeite hebben hun tekst te onthouden. Overigens houdt de ik er een eenvoudige opvatting over acteren voor de film op na: niks method-acting, niet in de huid van je personage proberen te kruipen, maar gewoon jezelf zijn en je regels zo opzeggen dat ze lijken te horen bij wat de scène moet uitdrukken. De rest is goed voor de lens staan en geen fouten maken in je kleding en je opmaak. Met Die Vanbinnen heb je een roman in handen die bestaat uit anekdotische scènes die zonder in- of uitleiding worden weergegeven, die heen en weer springen in de tijd en waarvan niet altijd duidelijk is of de ik werkelijkheid en filmrollen uit elkaar weet te houden. Lastig, zo’n tekst? Zeker, maar neem dat als aanprijzing. De suggestieve kracht van Die vanbinnen is onontkoombaar, roept existentiële vragen op en dwingt tot interpretatie en herinterpretatie. Hans van der Heijde Sam Shepard – The One Inside | Die Vanbinnen. Voorwoord: Patti Smith. Vertaald door Gerrit Brand. Nobelman, Groningen. 203 blz. € 29,95. The One Inside | Die Vanbinnen
In dit buitengewoon suggestieve verhaal wordt bij het ochtendgloren een oudere man wakker, terwijl buiten de coyotes huilen en de populieren kreunen. Zijn gedachten dwalen af naar het verleden: hij ziet zichzelf als jong acteur op een filmset, zijn gezicht weerkaatst in een spiegel die door gloeilampen is omringd. Hij denkt aan zijn overleden vader: vandaag ben ik precies een jaar ouder dan mijn vader was toen hij stierf. En hij herinnert zich het Amerika van zijn jeugd: de landerijen en de voederplaatsen, de copieuze diners, zijn vader in miniatuur en als oorlogspiloot, en – spookachtig – vaders jonge vriendin, Felicity, met wie hijzelf ook een relatie begon. De tragedie die volgde is hem altijd bijgebleven. Zijn complexe karakter wordt voelbaar wanneer hij dwars door het land rijdt, langs bergen en woestijnen, voortgestuwd door jazz, benzedrine, rock and roll en een rusteloosheid die voortkomt uit ontheemding. Theater, poëzie en genadeloze humor komen samen in deze prachtige meditatie over het opdoen van levenservaring. Vreugdevol, surrealistisch, aangrijpend en onvergetelijk.
Die Vanbinnen | Hardcover met stofomslag | 192 pagina's | 9789491737572 | vertaling: Gerrit Brand Recensie Knack België over Die Vanbinnen
Bestaat er een verschil tussen dromen en herinneringen? Hersenspinsels zijn het, spoken die door je hoofd dwalen, altijd klaar om onverhoeds en onaantastbaar op te duiken, zonder dat je om hun aanwezigheid gevraagd hebt. En wat met hallucinaties, waanbeelden en door lsd opgewekte flashbacks? Hoe echt zijn die en hoe maak je het onderscheid met de harde realiteit?
Een oudere man wordt wakker, geplaagd door een nachtmerrie, en omringd door het gejank van coyotes en het huilen van de chinook. Na een leven als acteur en schrijver heeft hij zich teruggetrokken op de prairie. Bezoek is er schaars: zijn kinderen komen af en toe nog eens langs en sinds kort krijgt hij ook het Chantage Meisje over de vloer. Zij dreigt de opnames van hun geile telefoongesprekken openbaar te maken. Volgens haar kan dat wel eens de start van een literaire carrière zijn. Of wil ze hun platonische relatie vleselijk maken en dartelt ze daarom naakt door zijn huis? Haar tergende geflirt roept herinneringen op aan Felicity, de minderjarige minnares van zijn vader, wat op zijn beurt weer een storm aan gedachten ontketent. In flarden herinnert hij zich de vaderfiguur, een ex-gevechtspiloot en veehoeder die amper naar zijn zoon omkeek. Maar de contouren blijven vaag - waarom duiken er steeds weer maffiosi op in zijn herinneringen, en waarom droomt hij van dode miniatuurmensen die in rijen op een strand uitgestald liggen? Sam Shepard genoot bij ons vooral bekendheid als acteur - u kent hem uit The Right Stuff, Thunderheart en Black Hawk Down - maar in de VS werd hij ook regelmatig gelauwerd voor zijn toneelstukken. In 1979 ontving hij zelfs de Pulitzerprijs voor drama voor zijn Buried Child. Dat dramaturgische talent wendt hij ook aan in Die vanbinnen. De roman lijkt een verzameling losgezongen scènes en dialogen die de lezer zelf maar aan elkaar moet naaien. Niets is zeker in dit boek en na een tijdje slaat de lezerstwijfel ongenadig toe - bestaat het Chantage Meisje eigenlijk en verwart de verteller zijn huidige bestaan niet met zijn vele vroegere filmrollen? Shepard roept veel vragen op maar bezondigt zich niet aan warrigheid. Elk kort hoofdstuk, elke droom, elke dialoog is messcherp geschreven. Centrale zin: Ze leveren mijn vaders lijk af in de kofferbak van een Mercury Coupé uit 1949, de achterlichten nog zwaar onder de dauw. Knap dat de kleine uitgeverij Nobelman zijn fictie nu ook in het Nederlands toegankelijk maakt en extra punten omdat ze het voorwoord van Patti Smith netjes mee vertaalde. |
Sam Shepard
Samuel Shepard Rogers III (Fort Sheridan (Illinois), 5 november 1943 – Midway (Kentucky), 27 juli 2017) was een Amerikaans toneelschrijver, scenarist en acteur, zowel op het toneel als in speelfilms. Hij won in 1979 de Pulitzerprijs voor drama en werd voor zijn acteerwerk diverse malen genomineerd voor belangrijke filmprijzen. Shepards geschreven werk is dikwijls brutaal en absurdistisch. Het tijdschrift New York riep hem uit tot "de belangrijkste toneelschrijver van zijn generatie" In Nederland genoot Sam Shepard grotere bekendheid als acteur dan als auteur. Tot nu toe werd slechts één boek van hem in het Nederlands vertaald, Motel Chronicles, in 1984. Meer dan dertig jaar geleden dus. Uitgeverij Nobelman bracht daar verandering met de vertaling 'Bespieder van de Eerste Persoon' en is zeer verheugd om te melden dat er nog een vertaald werk van hem aankomt! Lees hier het artikel dat Gerrit Brand in juli 2017 over Sam Shepard schreef. Over Die Vanbinnen
Het manuscript dat voor me ligt, is een geheimzinnig kompas. Alle richtingen worden aangesneden vanuit het magnetische noorden – de gemoedstoestand van de verteller. Niet in staat me ervan los te maken, lees ik de hele middag door, laverend door een mozaïek van resonerende gesprekken, veranderende invalshoeken, heldere herinneringen en hallucinatoire indrukken. Patti Smith (uit het voorwoord) In het proza van Shepard bestaat altijd de dreiging van geweld en chaos, maar dan wordt het stil, de kater vervaagt, het gepraat over zelfmoord neemt af en de stoïcijnse hoofdfiguur keert terug naar het lezen van zijn Bruno Schulz aan de eettafel. (Kirkus Reviews) (De) scènes zullen Shepard-fans herinneren aan de surrealistische beelden in zijn stukken – gelijktijdig koortsachtige projecties van de verbeelding van zijn personages en complexe symbolen die door de auteur worden gebruikt om een metaforisch, Buñuelachtig landschap te creëren. Die Vanbinnen biedt de thema's die hem gedurende zijn carrière hebben beziggehouden, en dient als een steen van Rosetta voor opmerkelijke stukken als Fool for Love, A Lie of the Mind, Buried Child en True West. Michiko Kakutani (New York Times) In het werk van Shepard is identiteit flexibel. Zijn personages zijn op zoek naar een rol in het leven en ze zijn vaak bang zichzelf te verliezen of uit het script te worden geschreven. Ze willen erkend worden voor wie ze zijn. In hun fantasieën stellen ze zich vaak voor dat ze een ander leven leiden. Shepard heeft een teder, vergevingsgezind boek geschreven. Catherine Holmes (The Post and Courier) Luister hier naar de stem van Patti Smith die het voorwoord van The One Inside voorleest
Eerder verschenen werk
Bespieder van de Eerste Persoon is het laatste boek van Sam Shepard. Deze deels autobiografische novelle, in een uiterste krachtsinspanning geschreven en gedicteerd in het jaar voor zijn dood, vertelt vanuit een dubbel perspectief over een niet bij naam genoemde hoofdpersoon die een aandoening heeft die hem meer en meer afhankelijk maakt van de naasten die voor hem zorgen. Hij slijt zijn dagen op zijn veranda, vervuld van mijmeringen en herinneringen en het besef van vergankelijkheid en teloorgang, en wordt voortdurend bespied door een raadselachtige man die zijn dubbelganger zou kunnen zijn en becommentarieert wat hij waarneemt.
In ingetogen bewoordingen roept Sam Shepard een indringend beeld op van menselijke kwetsbaarheid, hoop en kracht. |
woensdag 2 september 2020
Sam Shepard - The One Inside | Die Vanbinnen Recensie door Truusje
Uitgeverij Nobelman
Waarom neemt niemand je even apart
om je te vertellen wat er staat te gebeuren?
- David Foster Wallace
Selectieve en suggestieve herinneringen
Op een ochtend, na een carrière van zo'n veertig jaar, ontwaakt het naamloze hoofdpersonage. Buiten raast de wind rond zijn huis, hij voelt zich onrustig. In de spiegel kijkt een jongere versie van zichzelf hem aan en in gedachten duikt hij terug in zijn leven en beseft dat hij nu een jaar ouder is dan zijn vader is geworden. Zijn herinneringen aan hoe zijn relatie met zijn vader was, zijn selectief. Wat hem echter duidelijk voor de geest staat was dat zijn vader een seksuele relatie had met de veertienjarige Felicity. Terecht haalt hij Lolita aan van Nabokov.
'Ik ging naar binnen en daar was ze. Mijn vaders vriendin zat kaarsrecht op - bijna naakt - alsof ze achterstevoren op een pony reed. Geen van beiden merkte me op. Ze draaiden zich geen moment naar me om. Ze bleef hem maar berijden en onbesuisd schreeuwen, terwijl ze uitzinnig op en neer bleef gaan. Hij lag op zijn rug op een tafel, starend naar het plafond met zijn armen onder zijn hoofd, alsof hij een middagdutje aan het doek was of naar de radio luisterde.'
Hijzelf is op dat moment dertien, ziet ze bezig en weet niet goed of hij ervan walgt of dat het hem biologeert en hij ontvlucht het huis, maar tegelijkertijd ziet hij dat hij zijn vader nooit zal kunnen ontvluchten. Bij terugkomst ziet hij zijn vader afgevoerd worden door de politie. Wanneer Felicity ook hem verleidt tot het hebben van een - zijn eerste - seksuele ervaring, verwart het hem. Ze blijft hen thuis opzoeken en wacht op zijn vader, maar op zeker moment kiest ze ervoor om letterlijk te verdwijnen.
De Amerikaanse Sam Shepard (1943 - 2017) was een veelzijdige duizendpoot. Al op jonge leeftijd hield hij zich bezig met toneel en werkte succesvol als toneelschrijver, acteur, regisseur en scenarist, waarvoor hij meermaals in de prijzen is gevallen. Zijn teksten bevatten vaak surrealistische, hallucinante en absurdistische kenmerken. Deze zijn ook terug te vinden in zijn prozawerk en geven tevens glans aan deze bevreemdende roman die hij kort voor zijn overlijden nog dicteerde; The One Inside | Die Vanbinnen, waar hij autobiografische aspecten in verwerkte, meesterlijk vertaald door Gerrit Brand. Shepard's ex-geliefde en vriendin Patti Smith redigeerde de tekst en voorzag het van een voorwoord. Hierin schrijft ze hoe Shepard het 'veranderen' heeft willen beschrijven, de jongen die hij was en de man die hij is geworden, de man die zijn leven op de rit had en besefte dat hij langzaam de regie aan het verliezen was. Dit voorwoord echter lijkt als los zand aan elkaar te hangen en geen duidelijkheid te scheppen. Wie dit naderhand nog eens leest, zal ontdekken dat het evenwel verduidelijking geeft. Op 73-jarige leeftijd viel Shepard's zwaard van Damocles en stierf hij ten gevolge van de ziekte ALS.
Door de korte en ultrakorte gefragmenteerde hoofdstukken heeft The one onside | Die Vanbinnen een experimentele structuur. Het abrupte verspringen van de tijd, het denderen van verleden naar heden en dan weer terug, vraagt om aandachtig lezen, want op het moment dat je de draad dreigt los te laten lijkt deze onherroepelijk in de war te geraken, waardoor het aanvoelt als drijven op een stuurloos schip. De hallucinante passages zijn als delirische dromen, die de slaap verstoren en waarbij droombeelden en demonen ook bij het ontwaken blijven voortbestaan, dreigend, onheilspellend en obscuur. De herinneringen en dromen zijn niet messcherp ingekaderd en geven het geheel een suggestief karakter. Verbeelding en werkelijkheid lopen ogenschijnlijk in elkaar over. In hoeverre is het hoofdpersonage onder invloed? Wat is droom en wat is werkelijkheid? Surrealistische dromen en drogbeelden van zijn vader, in de hoedanigheid van een geminimaliseerde dode, een mummie verpakt in plastic folie, zijn een terugkerend thema. Dan maakt hij het hoofd van zijn vader vrij van het plastic. In een poging de dode lucht te geven of juist om zijn eigen demonen vrij te maken?
'Waarom en hoe hij was gekrompen in die verschillende dromen en verschijningen is me niet duidelijk. Of het voor of na zijn dood op deze aarde gebeurde, was een andere vraag die ik had. […] Het kan ook zijn dat ik me hem zo droom - piepklein - omdat het een manier is om afstand te nemen […] Maar miniaturisering dwingt je wel tot nadere beschouwing.'
Op de filmset raakt de verteller gebiologeerd door een - op een teenring na - naakte twintiger. De volgende ochtend worden ze met Argusogen bekeken. Wat hebben een man van om en nabij de zeventig en een twintigjarige vrouw met elkaar? Ze chanteert hem niettemin door te opperen hun pikante telefoongesprekken openbaar te maken. Dit levert haar de naam Chantage meisje op en de machtsstrijd tussen hen werkt ontwrichtend. Ook zij zal echter niet lang in zijn leven blijven.
´Ze liep gewoon bij me weg, deze laatste - niet Felicity - […] Niet de ´vrouw´ of ´vrouwen´, als het ware, maar een ander iemand, extreem jong, dat wil zeggen, voor mijn leeftijd. Iets in mij kan het nog steeds niet geloven. Hoe dan ook, op een zonnige ochtend stond ze daar, als een geestverschijning uit de jaren veertig, in de houding met haar rode kunstleren koffer, klaar om weg te hollen. Zonder omwegen.'
Het thema van een ongemakkelijke en verstoorde vader-zoonrelatie gebruikte Shepard vaak in zijn toneelstukken en is ook in deze bundel een rode draad, vervlochten met de losse draden van zijn relaties. De meisjes, maar ook zijn ex-vrouw en vader, verdwijnen op zeker moment, ieder met zijn eigen beweegredenen, plotsklaps uit zijn leven, alsof hij een metafoor heeft gevonden voor het onbarmhartige moment dat ook hij zou verdwijnen.
Het resultaat is een keur aan caleidoscopische beschrijvingen, als de facetten van een geslepen diamant, steeds met een andere lichtinval. Onthutsend en blijmoedig. Door middel van de wisselingen in het vertelperspectief, kijkt de verteller afwisselend van buiten naar binnen en van binnen naar buiten, wat de titel van het boek verklaart. Introspectie is de leidende thematiek; gevoelens, gedachten en herinneringen leiden tot zelfreflectie van de verteller en het ontraadselen van wat hem onbewust of bewust bezighield. Alsof hij in het reine wilde komen met wat hij met zich meedroeg en hem zolang heeft beziggehouden, of een manier om het gecompliceerde gevoel wat er binnen in hem huisde te willen kaderen.
Opvallend is het veelvuldige gebruik van de kleur blauw wat vertrouwen, loyaliteit, wijsheid, zelfverzekerdheid, intelligentie, geloof, waarheid, vrede, rust en de hemel symboliseert en welke terug te voeren is naar de autobiografische elementen.
Laat je leiden door deze ogenschijnlijk incoherente bundeling van memorie, om aan het einde te beseffen dat er wel degelijk sprake is van een samenhang tussen de hoofdstukken van de nalatenschap van deze briljante alleskunner.
Om te lezen en te herlezen. Om nog lang op te kauwen en te herkauwen.
Titel: The One Inside | Die Vanbinnen
Auteur: Sam Shepard
Vertaling: Gerrit Brand
Pagina's: 192
ISBN: 9789491737572
Uitgeverij Nobelman
Verschenen: april 2020
'Ik ging naar binnen en daar was ze. Mijn vaders vriendin zat kaarsrecht op - bijna naakt - alsof ze achterstevoren op een pony reed. Geen van beiden merkte me op. Ze draaiden zich geen moment naar me om. Ze bleef hem maar berijden en onbesuisd schreeuwen, terwijl ze uitzinnig op en neer bleef gaan. Hij lag op zijn rug op een tafel, starend naar het plafond met zijn armen onder zijn hoofd, alsof hij een middagdutje aan het doek was of naar de radio luisterde.'
Hijzelf is op dat moment dertien, ziet ze bezig en weet niet goed of hij ervan walgt of dat het hem biologeert en hij ontvlucht het huis, maar tegelijkertijd ziet hij dat hij zijn vader nooit zal kunnen ontvluchten. Bij terugkomst ziet hij zijn vader afgevoerd worden door de politie. Wanneer Felicity ook hem verleidt tot het hebben van een - zijn eerste - seksuele ervaring, verwart het hem. Ze blijft hen thuis opzoeken en wacht op zijn vader, maar op zeker moment kiest ze ervoor om letterlijk te verdwijnen.
De Amerikaanse Sam Shepard (1943 - 2017) was een veelzijdige duizendpoot. Al op jonge leeftijd hield hij zich bezig met toneel en werkte succesvol als toneelschrijver, acteur, regisseur en scenarist, waarvoor hij meermaals in de prijzen is gevallen. Zijn teksten bevatten vaak surrealistische, hallucinante en absurdistische kenmerken. Deze zijn ook terug te vinden in zijn prozawerk en geven tevens glans aan deze bevreemdende roman die hij kort voor zijn overlijden nog dicteerde; The One Inside | Die Vanbinnen, waar hij autobiografische aspecten in verwerkte, meesterlijk vertaald door Gerrit Brand. Shepard's ex-geliefde en vriendin Patti Smith redigeerde de tekst en voorzag het van een voorwoord. Hierin schrijft ze hoe Shepard het 'veranderen' heeft willen beschrijven, de jongen die hij was en de man die hij is geworden, de man die zijn leven op de rit had en besefte dat hij langzaam de regie aan het verliezen was. Dit voorwoord echter lijkt als los zand aan elkaar te hangen en geen duidelijkheid te scheppen. Wie dit naderhand nog eens leest, zal ontdekken dat het evenwel verduidelijking geeft. Op 73-jarige leeftijd viel Shepard's zwaard van Damocles en stierf hij ten gevolge van de ziekte ALS.
Door de korte en ultrakorte gefragmenteerde hoofdstukken heeft The one onside | Die Vanbinnen een experimentele structuur. Het abrupte verspringen van de tijd, het denderen van verleden naar heden en dan weer terug, vraagt om aandachtig lezen, want op het moment dat je de draad dreigt los te laten lijkt deze onherroepelijk in de war te geraken, waardoor het aanvoelt als drijven op een stuurloos schip. De hallucinante passages zijn als delirische dromen, die de slaap verstoren en waarbij droombeelden en demonen ook bij het ontwaken blijven voortbestaan, dreigend, onheilspellend en obscuur. De herinneringen en dromen zijn niet messcherp ingekaderd en geven het geheel een suggestief karakter. Verbeelding en werkelijkheid lopen ogenschijnlijk in elkaar over. In hoeverre is het hoofdpersonage onder invloed? Wat is droom en wat is werkelijkheid? Surrealistische dromen en drogbeelden van zijn vader, in de hoedanigheid van een geminimaliseerde dode, een mummie verpakt in plastic folie, zijn een terugkerend thema. Dan maakt hij het hoofd van zijn vader vrij van het plastic. In een poging de dode lucht te geven of juist om zijn eigen demonen vrij te maken?
'Waarom en hoe hij was gekrompen in die verschillende dromen en verschijningen is me niet duidelijk. Of het voor of na zijn dood op deze aarde gebeurde, was een andere vraag die ik had. […] Het kan ook zijn dat ik me hem zo droom - piepklein - omdat het een manier is om afstand te nemen […] Maar miniaturisering dwingt je wel tot nadere beschouwing.'
Op de filmset raakt de verteller gebiologeerd door een - op een teenring na - naakte twintiger. De volgende ochtend worden ze met Argusogen bekeken. Wat hebben een man van om en nabij de zeventig en een twintigjarige vrouw met elkaar? Ze chanteert hem niettemin door te opperen hun pikante telefoongesprekken openbaar te maken. Dit levert haar de naam Chantage meisje op en de machtsstrijd tussen hen werkt ontwrichtend. Ook zij zal echter niet lang in zijn leven blijven.
´Ze liep gewoon bij me weg, deze laatste - niet Felicity - […] Niet de ´vrouw´ of ´vrouwen´, als het ware, maar een ander iemand, extreem jong, dat wil zeggen, voor mijn leeftijd. Iets in mij kan het nog steeds niet geloven. Hoe dan ook, op een zonnige ochtend stond ze daar, als een geestverschijning uit de jaren veertig, in de houding met haar rode kunstleren koffer, klaar om weg te hollen. Zonder omwegen.'
Het thema van een ongemakkelijke en verstoorde vader-zoonrelatie gebruikte Shepard vaak in zijn toneelstukken en is ook in deze bundel een rode draad, vervlochten met de losse draden van zijn relaties. De meisjes, maar ook zijn ex-vrouw en vader, verdwijnen op zeker moment, ieder met zijn eigen beweegredenen, plotsklaps uit zijn leven, alsof hij een metafoor heeft gevonden voor het onbarmhartige moment dat ook hij zou verdwijnen.
Het resultaat is een keur aan caleidoscopische beschrijvingen, als de facetten van een geslepen diamant, steeds met een andere lichtinval. Onthutsend en blijmoedig. Door middel van de wisselingen in het vertelperspectief, kijkt de verteller afwisselend van buiten naar binnen en van binnen naar buiten, wat de titel van het boek verklaart. Introspectie is de leidende thematiek; gevoelens, gedachten en herinneringen leiden tot zelfreflectie van de verteller en het ontraadselen van wat hem onbewust of bewust bezighield. Alsof hij in het reine wilde komen met wat hij met zich meedroeg en hem zolang heeft beziggehouden, of een manier om het gecompliceerde gevoel wat er binnen in hem huisde te willen kaderen.
Opvallend is het veelvuldige gebruik van de kleur blauw wat vertrouwen, loyaliteit, wijsheid, zelfverzekerdheid, intelligentie, geloof, waarheid, vrede, rust en de hemel symboliseert en welke terug te voeren is naar de autobiografische elementen.
Laat je leiden door deze ogenschijnlijk incoherente bundeling van memorie, om aan het einde te beseffen dat er wel degelijk sprake is van een samenhang tussen de hoofdstukken van de nalatenschap van deze briljante alleskunner.
Om te lezen en te herlezen. Om nog lang op te kauwen en te herkauwen.
Titel: The One Inside | Die Vanbinnen
Auteur: Sam Shepard
Vertaling: Gerrit Brand
Pagina's: 192
ISBN: 9789491737572
Uitgeverij Nobelman
Verschenen: april 2020