Bespreking ‘De Stadsbank’, de sleutelromen die Klaas Swaak schreef over het schandaal rond de Groningse Kredietbank in 1991/1992.

​Door Léon Boer

​​We gaan ruim dertig jaar terug in de tijd. Vlak voor kerst in december 1991 barstte de bom in het Stadhuis van Groningen. Twee medewerkers van de afdeling financiën komen tot de ontdekking dat directeur van de Groningse Kredietbank (GKB) opdracht heeft gegeven om vanuit gemeenschapsgeld een hypotheek van 16,8 miljoen gulden over te maken aan het bedrijf Brio Hueting. Dit brengt de bal verder aan het rollen. De GKB-directeur heeft ongehinderd voor 124,2 miljoen gulden aan discutabele kredieten verstrekt. Het komt Groningen op een strop van ruim 58 miljoen gulden te staan.
De bom barstte ook in de PvdA, toen almachtig in een college waarin het drie wethouders leverde. De flamboyante en dominante wethouder Ypke Gietema gooide na precies 10 jaar wethouderschap de deur achter zich dicht. En trok de toen net nieuwbakken PvdA wethouder Piet Huisman, de politiek verantwoordelijke voor de GKB, onvermijdelijk in z’n val mee. Willem Smink volgde Gietema op. Evenals Klaas Swaak op de portefeuille Sociale Zaken (waar GKB onder viel).

PvdA wereldje
Deze laatste presenteert nu, onder het pseudoniem Harm Schriever, in De Stadsbank. Een bijna waar verhaal, een roman die een inside blik biedt op de gebeurtenissen van die tijd. Het is daarmee een ware politieke zedenschets geworden van de Stad Groninger politiek van eind jaren tachtig en begin jaren negentig. Een wereld die zich voor de PvdA begaf tussen het Stadhuis aan de Grote Markt, het PvdA pand aan de Haddingestraat en café de Sleutel aan de Hoge der Aa. Een wereld die nu in hoge mate steeds meer onherkenbaar is geworden.
Klaas Swaak heeft niet alleen een politieke pageturner opgeleverd, om in een ruk uit te lezen. Hij laat ook iets na wat redelijk uniek kan worden genoemd in Nederland. Ik ken weinig tot geen voorbeelden waarin zo duidelijk een beeld wordt geschetst van een lokale politieke (partij-) cultuur. Dat zouden meer (ex) lokale bestuurders moeten doen!
 
Geleerde lessen!?
Tegelijk biedt het ook lessen voor onszelf. Over een partijcultuur waarbij een dominante leider behoorlijk werd afgeschermd. En waarbij de onderlinge omgangsvorm allerminst hartelijk was om niet te zeggen bij vlagen ronduit bruusk. Dat heeft mensen beschadigd. En ook dat politiek inhoudelijke lessen (aanvankelijk) het onderspit dolven boven persoonlijke controverses. Want onderliggend heeft de GKB affaire wel degelijk te maken met het neoliberale fenomeen van een zelfstandig bestuursorgaan zoals in de jaren Lubbers opkwam. En blijkbaar ook onder PvdA ingang kon vinden; publiek geld zonder al te veel last of ruggespraak stoppen in dubieuze private investeringen? In de politieke ‘fictie’ van Swaak keert het niet prominent terug, wel in het voorwoord van de betrokken journalist John Geijp die het geheel voor het voetlicht bracht.
 
In- of outsider: fremd bin ich….
En Klaas Swaak zelf? De sleutelroman is ook openhartig en nuchter over zijn eigen rol in het geheel. En is voor iedereen de PvdA een beetje kent herkenbaar. Een voorkomende man, soms ietwat de bovenmeester. En op de inhoud een gedreven cultuursocialist, in de geest van Jacques de Kadt. De Hogelandster doperse wortels daarbij nog steeds herkenbaar aanwezig. Zo worden ze bijna niet meer gebakken.
En bovenal iemand die zich weliswaar in het politieke gewoel begaf, maar – als klassieke geheelonthouder –  geen kroegtijger in het De Sleutel circuit. Wat zich toen, in persoonlijk opzicht, wellicht ook weleens tegen hem keerde. En wat nog het meest valt te karakteriseren met de muziek die bij zijn afscheid in de Oosterpoort werd gespeeld: Fremd bin ich eingezogen, Fremd zieh’ ich wieder aus (Schubert). Met het ene been er in, met het andere been er uit.
Daarmee heeft Swaak een eigenzinnige roman opgeleverd: een unieke sleutel tot de politieke zeden binnen de Groninger PvdA van weleer. En om lessen op links uit te trekken.
 
Deze bespreking van De Stadsbank is van de historicus Leon Boer en verscheen bij de digitale mededelingen van juni van het gewest Groningen van de PvdA.