Recensie LiterairNederland: Albert Sánchez Piñol – Het monster van Sint Helena

Liefde, cultuur en macht

Het monster van Sint Helena Albert Sánchez Piñol. Vertaling door: Frans Oosterholt. Verschenen bij: Nobelman 2024 ISBN: 9789083328683 268 pagina's Prijs: € 24,95

​Recensie door Marjet Maks

Met de openingszin van Het monster van Sint-Helena vat de Catalaanse Albert Sánchez Piñol zijn hele boek samen. ‘Wat zou er gebeuren als we de Liefde, de Cultuur en de Macht in één kamer bijeenbrachten? Ik geloof, Lief Dagboek, dat alles begon met deze overigens frivole en banale vraag, die ik mezelf op een dag stelde.’ Piñol vroeg zich af wat er zou gebeuren als deze drie denkbeelden samen zouden komen. Voor de Liefde koos hij de markiezin van Custine als personificatie; de schrijver en denker De Chateaubriand was Cultuur en Napoleon Bonaparte kan worden geïdentificeerd als de Macht. Plaats van delict: Sint-Helena. Hoewel hij historische figuren gebruikt tegen de achtergrond van het eiland met de villa Longwood, waarin Napoleon gevangenzat en bewaakt werd door een garnizoen van duizenden soldaten, is Het monster van Sint-Helena geen historische roman, maar fictie.

Het verhaal speelt rond 1819. Delphine Sabran, markiezin van Custine, leeft voor en van de liefde. Ze is de minnares van de grote Franse schrijver en denker Francois René de Chateaubriand. Ze houdt veel van hem en vraagt zich af of hij ook wel zoveel van haar houdt want hij spreekt de woorden nooit uit. Om hem uit te dagen en misschien ook uit pure verveling, verzint ze een plan. Samen met hem maakt ze de reis naar Sint-Helena om aldaar Napoleon Bonaparte te verleiden, zodat Chateaubriand, als hij echt verliefd is op Delphine, wel jaloers moet worden.

Allegorie
Tamelijk humoristisch en naïef is dit het begin van de allegorie Het monster van Sint-Helena. Een allegorie die staat voor de verheerlijking van de macht (momenteel actueler dan ooit); de onontkoombare liefde, en de teloorgang van de cultuur of beschaving. Delphine is intelligent, goed van de tongriem gesneden en heeft bovendien zelfspot. Ze vertrouwt haar zielenroerselen toe aan haar ‘Lief Dagboek’, dat ze te pas en te onpas als zodanig aanspreekt, wat aanvankelijk irriteert, tot het grappig wordt. In feite is ook het dagboek een personage in het verhaal.
Chateaubriand en Delphine zijn beiden verwend en arrogant en denken de wijsheid in pacht te hebben. Na maanden op het zeilschip naar Sint-Helena, met veel citroenen tegen scheurbuik en vitaminegebrek en diepe verveling, komen ze eindelijk op het desolate grijze, lelijke Sint-Helena aan. Een eiland dat vergeven is van ratten. ‘Lief Dagboek, die geluiden, dat alomtegenwoordige krikrak in de herberg, in het huis van de gouverneur, in het huis van Umbé, zijn geen houtwormen maar ratten. Achter elke wand, over elk plafond, onder de houten vloeren, en hier is alles van hout. Ratten. Het hele eiland is ervan vergeven. Ratten.’

Monsters
De grote Napoleon krijgen ze vooralsnog niet te zien. Ze verkassen van de herberg naar het huis van Umbé, die als slavin en voormalige minnares van Bonaparte een slachtoffer is van de macht. Ze is doof en blind, maar overleeft met een groentetuin en haar kippen. Eén kip is bijzonder, mismaakt maar reuze slim. Delphine heeft een zwak voor deze kip, die Trophy wordt genoemd en de beste eieren legt. Umbé en iedereen op het eiland waarschuwt Delphine voor ‘Boney’. Hij is een monster, toch ziet Delphine uit naar de ontmoeting, er nog steeds van overtuigd dat alles zal veranderen als hij haar ziet. De teleurstelling is groot.
Behalve Napoleon is er volgens sommige bewoners en Umbé nog een monster in aantocht. Er wordt veelvuldig gesproken over de Bigcripi en langzaamaan krijgt het verhaal sterke fantasy-elementen. De Bigcripi is een watermonster van ongekende afmetingen dat aan land komt en alles om zich heen verwoest.
In een interview met Publico zegt Piñol dat hij begon met een kort verhaal, maar zoveel plezier in het schrijven kreeg dat het steeds langer werd. Bovendien zat hij net als iedereen in de covidpandemie gevangen. Het is makkelijk om de Bigcripi, het watermonster, als een metafoor van het coronavirus te zien. ‘Ik had een slechte tijd, de maatregelen volgden elkaar op. Een optelsom van Bigcripi’s, de een bijt in de staart van de ander.’
Wanneer de macht, de liefde en de cultuur in een kamer zijn, lijkt er een soort balans te ontstaan van hypocrisie. Tot de macht de liefde verkracht en de cultuur ten onder gaat en zodra de Bigcripi’s op het eiland verschijnen worden dankzij hun ingrijpende destructie alle pionnen verzet; de karakters van de hoofdpersonages veranderen. Macht wordt verzwolgen, Cultuur komt tot inkeer en Liefde herpakt zichzelf. ‘Het is nu niet langer een poëtisch steekspel tussen Bonaparte en Chateaubriand, tussen de literatuur en de politiek, maar een strijd om te overleven, en ik zal er alles aan doen om ons hier levend uit te laten komen. Soms is de verhevenste uiting van liefde het waarborgen van de veiligheid van de geliefde.’

Vrouwelijke veerkracht
Dat Delphine als vrouw het dagboek schrijft en haar visie op de gebeurtenissen geeft is een sterk gegeven. De rol van de vrouw krijgt een duidelijke plaats in het hele machtsverhaal. Net als Umbé en het watermonster, dat uiteindelijk ook vrouwelijk blijkt te zijn, tonen zij veerkracht. ‘Voor een ogenblik stonden wij drie vrouwen, de drie ongelijksoortigste wijfjes van het heelal, met elkaar in verbinding, zoals de drie punten van een driehoek onvermijdelijk verenigd zijn.’
​
Een boek dat als een tamelijk naïef liefdesverhaal begint eindigt met een gewelddadige veldslag, waarin de gekte van mannen die oorlog voeren overheerst. Piñol is een geëngageerd schrijver met een ongebreidelde fantasie die zorgt voor een paar uur leesgenot, maar uiteindelijk is Het monster van Sint-Helena een klucht die niet echt zal beklijven.